Naroman Foun sei Mosu iha Uatolari

Konflitu Aliambata (sunu uma) 2007

Fundasaun Mahein (FM) nia monitorizasaun iha tinan rohan 2012 ba situasaun rai laran, partikularmente iha Distritu Viqueque, Subdistritu Uatolari hare katak iha inisiativa ida ne’eb’e sei lori naroman foun ba komunidade Uatolari. Iha públiku nia hare Uatolari hanesan sosiedade ida ne’ebé moris iha ambiente konflitu no violentu.

Uatolari nia problema ne’ebé habelit tiha ona iha sosiedade nia leet no kompleksu tebes iha tinan naruk nia laran. Problema ida nu’udar konsekeunsia husi prosesu luta ba libertasaun nasional, problema hadau malu rai, hadau malu plantasaun, hadau malu animal hakiak no problema seluk hadaet ba etniku Makasae no Naueti. Buat sira ne’e nia konsekuensia rejulta vitima ba ema inosiente sira, autor polítiku iha nivel lokal no konsekuensia seluk ba riku soin komunidade nian.

Iha tinan 1975 hahu prosesu luta ba libertasaun nasional, ikus proklama independensia Timor-Leste iha 28 Novembru 1975. Komunidade Uatolari pratikamente iha dekade ne’e nia laran, iha grupu partidaria rua ne’ebé boot maka FRETILIN no APODETI. Iha prosesu ida ne’e tantu husi grupu FRETILIN no APODETI, ida-idak hatudu nia radikalismu partidaria, konsekuensia ikus grupu rua ne’e óho malu no uza pratika ritual kultural nian hodi haketak malu (Juramentu Hemu Asu nia ran). Konsekuensia ikus to’o tinan 1999 iha tendensia ba konflitu grupu “Halo funu no la halo funu” ka “Autonomista no Kontra Autonomia” rejultadu husi ida ne’e hadau malu animal hakiak, ataka malu no aktu violentu seluk hakait iha atividade desportu nian. Buat sira ne’e hadaet ba kada eleisaun to’o iha 2007 eleisaun prezidensial no parlamentar nian, tuda malu, baku malu no sunu uma.
buy kamagra soft online https://apwh.org/wp-content/languages/en/kamagra-soft.html no prescription

Tinan 1975 nia oin mai grupu FRETILIN halo juramentu “sei la rende no la simu integrasaun”, depois invazaun no okupasaun Indonezia nia tempu, iha tinan 1980 nia oin mai grupu APODETI mos halo juramentu ho ritual tradisionais “FRETILIN no FALINTIL ne’ebé sei hela iha ai-laran sei mate mohu”. Opiniaun públiku konsidera pratika ritual ne’ebé hemu asu nia ran no uza lulik sira ne’ebé komunidade adora hodi halo juramentu no haketak malu konsiderea ida ne’e manas. Tanba ne’e lori konsikuensia ba konflitu ne’ebé la iha rohan.

Depois tinan 2007 nia oin mai to’o 2012 tendensia konflitu redus no kalma oituan maibe tensaun konflitu no violensia makáas iha nonok nia laran, ne’e sorin ida. Iha sorin seluk, estadu no governu buka nafatin solusaun ba problema Uatolari maibe paz, dame no hakmatek seidauk atinji lolos.

Iha tinan 2009 nia rohan governu liu husi Ministériu Solidaridade Sosial (MSS) inklui Sosiedade Sivil sira ho nia esforsu atu rekonsilia komunidade Uatolari liu husi “Nahe Biti Boot” maibe prosesu ida ne’e iha dezafiu nia laran. Tanba, prosesu sira ne’e la konsidera elementu importante sira hakait iha konflitu Uatolari nian. iha prosesu “Nahe Biti Boot” rekolla uluk “Aktu Ritual Kultural” ka “Juramentu Hemu Asu nia Ran” iha dekade funu nian no kontinua ba rekonsiliasaun ba ema sira ne’ebé sei moris partikularmente komunidade Uatolari ne’ebé moris iha situasaun ne’e. Iha altura ne’e, tuir vitima sira katak sira la konkorda ho esforsu ne’ebé governu halo tanba la rekolla uluk “Restu Mortais” maibe rekolla uluk fali “Aktu Ritual Kultural nian”. Vitima sira hatete, tanba funu lori konsekuensia hodi óho malu, tanba ne’e tenki rekolla uluk “Restu Mortais”. Ho ida ne’e “Nahe Biti Boot” ne’ebé Ministériu Solidaridade Sosial (MSS) organiza konsidera falla no la konsege rekonsilia fila fali komunidade Uatolari.

Solusaun tentativa husi “Veteranus no Vitima sira”, iha tinan rohan 2012 esforsu boot ida ne’ebé inisia husi “Veteranus no Vitima” sira atu lori hikas komunidade Uatolari ba dame no hakmatek. Tuir veteranus sira katak prosesu ida ne’e Veteranus no Vitima sira maka sai inisiator no hamutuk iha komisaun ida ne’ebé simu responsabilidade no orienta ho nia estatutu rasik. Atu lori komunidade Uatolari ba ambiente dame, paz no hakmatek, premeiru komisaun ne’e sei rekolla uluk “Restu Mortais”, segundu rekolla “Aktu Ritual Kultural ka Juramentu Hemu Asu ran” no ikus liu, rekonsilia komunidade Uatolari ho “Nahe Biti Boot” no finalidade lolos husi prosesu sira ne’e maka soe violensia no bem-vindu ba dame, paz no hakamatek iha Uatolari hodi simu dezenvolvimentu. Esforsu hirak ne’e oras ne’e dadaun iha ona faze sosializasaun no identifikasaun ba vitima sira iha funu nia laran (hakoi fatin) no ikus liu maka implementasaun.

Fundasaun Mahein (FM) rekomenda ba estadu no governu tulun prosesu ne’e, tanba Uatolari iha dekade naruk nia laran hela ho konflitu no violensia nia laran ne’ebé públiku konsidera Uatolari hanesan komunidade violentu.
buy levitra free viagra online https://apwh.org/wp-content/languages/en/levitra-free-viagra.html no prescription

Prosesu ne’e hahu dadauk ona presiza sosiedade tomak nia kontribuisaun atu lori dame, paz no hakmatek iha Uatolari. Fundasaun Mahein (FM) rekomenda mos katak depois prosesu ne’e atinji, estadu no governu presiza hametin nafatin no kontinua tau atensaun, nune’e paz no dame ne’ebé atinji iha nia sustentabilidade. *FM*