Operasaun Paniku Ka Operasaun Siguransa?

Iha Mahein Nia no. 24 (Versaun Tetun. pdf) Fundasaun Mahein koalia klean konaba Politika Operasaun husi Komandu Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) durante ne’e. Hanesan hatur ona iha Lei organiku konaba PNTL rekere katak natureza no misaun ka estratéjia no filozofia polisiamentu ho karakteristika polísia komunitária. Maibe, durante ne’e implementasaun iha terenu kontra fila fali filozofia PNTL nian, no sempre ho politika atuasaun ba tipu konflitus ka problema ruma ho jeitu militeristiku tanba liu husi meus operasaun.

Relatoriu Fundasaun Mahein (FM) ne’e deskonkorda ho politika komandu PNTL ne’ebe durante ne’e uza meus operasaun hodi halo atuasaun ba kualker tipu de problemas. Hanesan; Operasaun Ninja iha Suai-Covalima no Operasaun 88 iha Sub-Distritu Quelecai foin lalais ne’e. Tanba tuir Fundasaun Mahein meus operasaun ne’e la los tanba hamosu tensaun paniku iha komunidade wainhira hare’e prezensa membru PNTL uza kilat boot ho farda verde. I pior liu tan katak ho meus operasaun dala barak hamosu fila fali violasaun Direitus Humanus durante periodu operasaun ne’e.

Tanba saida mak FM kontra politika komandu PNTL ne’ebe realiza operasaun hirak ne’ebe mensiona iha leten? Tanba tuir FM katak kazu na’ok ten ne’ebe mosu iha Sub-Distirtu Queleqai la’os krimi boot ne’ebe persiza ho atuasaun uza kilat ka forsa. Tanba wainhira halo atuasaun ho uza forsa ne’ebe bo`ot, uza fasilidade barak no gasta osamentu barak. Maibe, oinsa fo kapasitasaun ba PNTL lokal hodi responde kazu krimi ne’ebe mak durante ne`e mosu iha komunidade nia leet, liu-liu komunidade iha area rural. Ho ida ne’e FM sujere katak governu persiza fo prioridade liu ba dezenvolveimentu polisial komunitaria, la’os deit Unidade Polisia Komunitaria, maibe oinsa polisia iha teritoriu tomak bele hamutuk ho komunidade hodi prevene konflitus. FM rekomenda iha futuru PNTL tenki limita atu uza forsa hodi hasoru krimi ki`ik atu minimiza violasaun diretus humanus hasoru komunidade.

Fundasaun Mahein nia rekomendasaun seluk ba governu mak tuir mai ne’e:

1. Fundasaun Mahein rekomenda ba governu atu fortifika Polisia Komunitariu ho asaun prevensaun konflitus

2. Rekomenda ba Institusaun forsa siguransa atu responde lalais hasoru konflitu ou konfrontasaun entre grupu joven, grupu artemarsiais tenki rapidu atu halo interven ida profundu ba problema ne’ebe mak komunidade hasoru.

3. Rekomenda ba Institusaun forsa siguransa PNTL atu limita uza forsa hodi hasoru krimi ki`ik atu minimize violasaun deretus humanus hasoru komunidade iha fatin refere.

Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu
Nélson Belo,
Diretor Fundasaun Mahein
www.fundasaunmahein.org
Email: nelson@fundasaunmahein.org ,
Tlp +670 737 4222