Iha Mahein Nia Lian No.26 (Versaun Tetun .pdf), Fundasaun Mahein koalia kle’an ba alokasaun Osamentu Jeral Estadu (OJE) 2012 ba Sekretariu Estadu Defeza (SED) no Sekretariu Estadu Siguransa (SES) nian.
Governu Timor-Leste foin lalais submete ninia Orsamentu Estadu ba Parlementu Nasional Timor-Leste. Proposta Orsamentu estadu ba tinan ne’e hamutuk tokon $1,763. Ida 35% boot liu total orsamentu tinan kotuk nian ne’ebe to’o tokon $1,306. Aumenta tan ho komitmentu kontribuisaun parseiru dezenvolvimentu sira, proposta orsamentu tinan ne’e hamutuk billaun $1.951.
Ba seitor Defeza, total orsamentu, inklui Sekretariadu do Defeza no F-FDTL mak tokon $.35.561. Hosi ne’e, orsamentu ba F-FDTL mak boot liu, hamutuk tokon $.33.398, no restu ba sekretariu do estadu. No, Orsamentu total ba seitor siguransa iha tinan ida ne’e mak tokon $19.934 ba PNTL.
Iha relatoriu ne’e, Fundasaun Mahein lamenta ho Orsanmentu Estadu kada tinan-tinan to mai orsanmentu tinan 2012 nian, laiha alokasaun ba tradusaun. Ida ne’e hatudu katak dokumentus inportante hanesan lei ne’ebe hakerek iha Portugez sei la tradus ba lian Tetun. Laiha alokasaun orsanmentu ba tradusaun ne’e sei rusulta limitasaun povu nia partisipasaun ba debates publiku konaba dokumentus importante sira ne’ebe iha ligasaun ba povu nia moris iha Timor-Leste hanesan nasaun demokratiku.
Fundasaun Mahein nia relatoriu ne’e mos kestiona konaba laiha planu governu ba OJE 2012, liu-liu iha area Maritima, orsamentu do estadu la fo informasaun klaru konaba roo hira mak F-FDTL iha. Orsamentu inklui deit orsamentu ba manutensaun ba kareta no sasan edifisiu nian. Maibe la mensiona konaba manutensaun ba roo patrulla no portu Hera nian. Ida ne’e hamosu kestaun ida kona ba oinsa atu halo manutensaun ba roo sira ne’ebe mak F-FDTL iha. Iha area aereu, planu orsamentu tinan ida ne’e nian seidauk mensiona buat balu kona ba planu atu dezenvolve area aereu nian.
Husi Fundasaun Mahein nia pontu de vista iha leten maka FM hakarak fo rekomendasaun ba governu hanesan tuir mai ne’e;
1. Fundasaun Mahein rekomenda tenki iha orsamentu espesifiku balun ba manutensaun roo hirak ne’ebe Timor-Leste hetan.
2. Tenki fo mos importansia ba servisu intelijensia iha instituisaun rua ne’e.
3. Fundasaun Mahein rekomenda atu fo importansia ba modelu polisia komunitaria, inklui intensifika diskusaun ho komunidade, fahe informasaun ba komunidade.
4. Fundasaun Mahein sujere kursu iha area sira hanesan relasaun entre komunidade no polisia, kursu kona ba investigasaun ba krime, direitu, importante tebes ba Polisia agora.
5. Fundasaun Mahein rekomenda alokasaun orsanmentu ba planuamentu boot nian ba ameasa domestika ne’ebe kada fulan 3 Jovens sira baku malu. Ida ne rezulta sunu uma barak. Prepara Polisia komunitariu ida ne’ebe ho prevene komfliktus no fo solusaun ba problemas.
6. Rekomenda mos ba Governu atu sosa viaturas Polisia nian ho Tipu ida deit hodi nune’e halo Polisia sai identiku iha nasaun ne’e.
7. Rekomenda Governu atu estabelese Kompania Estatal no kria lei fo kompetensia ba kompania ne’e hodi sosa ekipamentu militar.
8. Fundasaun Mahein husu Governu atu kria ‘tore ketak ida’ ba PNTL ho SNI atu nune’e informasaun nasaun nian bele protesida seguru.
9. Fundasaun Mahein husu atu harii institusaun ida ne’ebe kna’ar halo tradusaun ofisial hanesan dokumentus importante (lei) buat seluk tan.
Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu
Nélson Belo,
Direktor Fundasaun Mahein
www.fundasaunmahein.org
Email: nelson@fundasaunmahein.org ,
Tlp +670 737 4222
