Konsolidasaun Instituisaun F-FDTL Liu Tiha Krize 2006 no Komandante Foun nia Lideransa

Fundasaun Mahein, 30 Outobru 2012

Komunikadu Imprenza

Liu husi Mahein Nia Lian Nu. 41 (Versaun Tetun, pdf) halo analiza klean kona-ba Konsolidasaun Instituisaun F-FDTL hafoin Krize 2006 no esforsu IV governu konstitusional hodi profisionaliza F-FDTL ba forsa ida ne’ebe mak kapasitadu tuir kuadru juridiku sira ne’ebé hatur hanesan instrumentu ida hodi profesionaliza instituisaun forsa armada.

Relatorio Fundasaun Mahein ne’e deskreve kona-ba governu nia esforsu hodi dezenvolve instituisaun F-FDTL iha area rekursu umanu inklui produs leis hodi garantia funsionamentu servisu iha instituisaun F-FDTL nian iha futuru. Husi esforsu tomak mak governu trasa fo ona pasu pozitivo ba dezenvolvimentu F-FDTL nian; maibe tuir Fundasaun Mahein nia peskisa hatudu katak produsaun lei no formasaun ba elementu F-FDTL seidauk tasak tanba membru balun seidauk hatudu nia profesionalizmu nu’udar forsa ne’ebé kaer disiplina iha servisu militar nian.

Liu husi Fundasaun Mahein nia relatorio ne’e mos sita kona-ba vizaun F-FDTL iha futuru liu-liu iha estudu vinte-vinte ne’ebe mak fokaliza liu ba siguransa maritima no atividade CIMIC (Civil Militar Coperation) iha ne’ebe foka liu ba projetu dezenvolvimentu, apoiu umanitaria, formasaun espesialista, inklui komponenti terestre. Tuir Fundasaun Mahein nia hare katak operasaun Sivil Militar nu’udar misaun importante iha sosiedade nia leet tanba atividade ne’e sei dezenvolve iha seitor infraestrutura, edukasaun, fo asistensia saúde, no seluk tan ne’eb’e sei garantia futuru nasaun.

Iha sorin seluk relatorio ne’e mos koalia kona-ba planu implementasaun militar obrigatoriu ne’ebe preve iha artigu 2 lei militar ne’ebe hatete katak servisu militar iha karakter universal iha faze resenseamentu nian no timor-oan hotu-hotu iha tinan husi 18 to’o 30, bele simu orden halo servisu militar.Tuir FM nia hare opiniaun barak fo sai kona-bá polítika militar obrigatoriu no rekuiñese mos katak sei iha posibilidade para atu hetan komprimisu balun para atu satisfeita opiniaun hirak ne’ebé kontra no apoiu. Exemplu ida mak hanesan halo rekrutamentu nasional mais labele limita deit servisu ba iha militar maibe fo mos opsaun seluk hanesan agrikultura, infra-estrutura, dezenvolvimentu ekonomia nomos militar.

Iha relatorio ne’e mos FM kestiona makaas kona-ba jestaun kilat tanba wainhira komandu la halo kontrolu ka maneja kilat ho diak. Kilat bele sai amesadu tebes ba komunidade sira nia vida, Kazu konkreta membru F-FDTL husi Polisia Militar tiru hasoru membru PNTL sira iha Likisa. Tuir FM nia hare problema hirak akontese impaktu husi failansu iha jestaun kilat, tanba ne’e instituisaun presiza liu atu tau atensaun ba iha jestaun kilat no mos ekipamentu militar sira seluk no haforsa kontrolu kilat sira no kilat uza iha tempu servisu deit. Instituisaun presiza fortifika implementasaun lei no disiplina elementu forsa armada nian iha sosiedade nia leet.

Ho ida Fundasaun Mahein hakarak Rekomenda:

1. Rekomenda ba governu liu-liu SED katak persija atu tau atensaun ba ekipamentu no material ne’ebé F-FDTL presiza.

2. Rekomenda ba governu foun katak, servisu militar obrigatoriu ne’e komplikadu tebes, tan ne’e FM rekomenda uza deit sistema servisu militar voluntariu.

3. Rekomenda ba governu liu-liu SED katak haforsa liu tan atividade CIMIT, atu nune’e atividade CIMIT ne’e bele kobre treze distritu laran tomak.

4. Rekomenda ba governu katak’ wainhira atu harii komponente aeru tenke bazeia ba estudu ida ne’ebé kle’an.

5. Rekomenda ba F-FDTL katak presiza liu atu tau atensaun ba iha jestaun kilat no mos ekipamentu militar sira seluk no haforsa kontrolu kilat no kilat uza deit iha tempu servisu nian.

6. Rekomenda ba Komandu F-FDTL katak persiza atu fortifika implementasaun lei no disiplina ba elementu forsa armada nian iha sosiedade nia leet.

Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu
Nélson Belo,
Diretur Fundasaun Mahein
Website : www.fundasaunmahein.org
Email: nelson@fundasaunmahein.org
Tlp +670 7737 4222