Programa V Governu Konstitusional nian 2012-2017 Paz, Estabilidade no Seitor Defeza no Siguransa

Programa V Governu Konstitusional nian 2012-2017 Paz, Estabilidade no Seitor Defeza no Siguransa post thumbnail image

Primeiru Ministru Xanana Gusmao halo Enkontru ho Membru V Governu Konstitusional

Fundasaun Mahein, 28 Setembru 2012

Komunikadu Imprenza

Liu Husi Mahein Nia Lian Nu. 39 (Versaun Tetun.pdf) ne’e halo anliza klean kona-bá progrma V governu Konstituisional ne’ebé aprezenta tiha ona ba periodu 2012-2017 atu hametin paz no estabilidade inklui seitor defeza, siguransa, negosiu estranjeiru no relasaun bilaterais sira.

Fundasaun Mahein nia relatoriu ne’e konsidera programa governo atu hametin paz no estabilidade, fo garantia povu moris livre, seguru, no ema hotu hakruuk ba lei; Maibé Fundasaun Mahein identifika tendensia konflitus balun ne’ebé dadaun nonok hela iha sosiadade nia leet sei afeita dezenvolvimentu seitor sira hanesan edukasaun, saúde, agrikultura, ekonomia ba krisaun kampu traballu. Nune’e mos konflitu iha nivel horizontal sei kontinua akontese iha futuru núdar impaktu husi numeru dezempregu ne’ebé kada tinan kontinua aumenta no ikus mai implika konflitus entre grupu arte marsial, grupu deskuinesidu no grupu krimi organizadu sira.

Nune’e mos iha ámbitu dezenvolvimentu F-FDTL nian hetan dezafiu polítika defeza iha tinan 2010 wainhira sosa ró rua husi Xina maibé laiha estudus viabilidade ruma. Husi erru ne’e ninia implikasaun boot ba operasaun no manutensaun ró rua ne’e, tanba ró rua ne’e labele halo operasaun iha kosta sul no manutensaun sei problematiku hela.

Dezenvolvimentu instituisaun siguransa nian, partikularmente instituisaun forsa polisial, tuir Fundasaun Mahein nia monitorizasaun identifika katak sei enfrenta dezafiu barak tanba PNTL sei mukit hela iha infrastrutura, fasilidade, no ekipamentus sira seluk; relatoriu ne’e mos sita faillansu Sekretario Estado Seguransa (SES) iha prosesu sosa ekipamentus bá PNTL hanesan kilat hirak ne’ebe la iha kualidade, no radio komunikasaun (Motorola GP 338) hamutuk 420 balun tenki rai deit/la-uza tanba baterai boot liu no ikus mai Komandu PNTL entrega hikas ba SES.

Rekomendasaun Fundasaun Mahein :

1. Rekomenda ba governo katak seitor Defeza kontinua mosu inkoerênsia entre elementu tolu iha estratejia: interese estratéjiku, kapasidade Ita-nia forsa hodi atinji interese sira ne’e, tanba orsamentu ne’ebé kiik kontinua sai impedimentu ba exersisíu professionalizasaun forsa defeza. Tanba ne’e Timor-Leste presiza polítika defeza ida foun no klaru ne’ebé reflekta duni situasaun aktuál Timor-Leste, no evolusaun tomak iha rejiaun no mundu.

2. Governo precisa fortifika no instituisionaliza polisia komunitaria nu’udar hatur tiha ona iha Lei Organika PNTL nian ne’ebé nia misaun integra iha atividade komunidade sira iha nivel baze.

3. Fundasaun Mahein (FM) reafirma nia hanoin ba governu katak PNTL tenki iha dokumentu estudu estratejiku ba dezenvolvimentu PNTL, to’o agora PNTL seidauk iha dokumentu ne’e rasik ne’ebé kontempla kona-bá interese siguransa interna nian no ameasa sira ba estabilidade nasional.

4. Fundasaun Mahein (FM) rekomenda ba V governu konstituisional katak kooperasaun internasional no relasaun bilaterais sira ne’ebe governu halo ho estadu sira iha rejiaun no viziñu tenki lori ba Parlamentu Nasional hodi halo aprovasaun.

Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu
Nélson Belo,
Diretor Fundasaun Mahein
www.fundasaunmahein.org
Email: nelson@fundasaunmahein.org
Tlp +670 7737 4222

6 thoughts on “Programa V Governu Konstitusional nian 2012-2017 Paz, Estabilidade no Seitor Defeza no Siguransa”

  1. iha instituisaun seguranca balun komesa husi 2007 ate agora,,,,laiha Estrutura no mos Nomeasaun interna iha Instituisaun nia laran,,,,,,oinsa Gov bele garante Estabilidade depois Misaun UNMIT remata,,,realidade agente sira nungka hetan orientasaun servisu,,,,,
    8 menit yang lalu · Suka

  2. hw nia sugestaun ba governo,, wainhira resolve konflitu nivel horizontal tenqi iha assertividade atu nune grupo ou individual nebe mak hamosu konflitu hirak nee bele tauk. husu moz ba governo para bele tau matan hela ba orgaun hirak nebe mak hanesan PNTL no FDTL atu bele servisu profisional. Labele rezolve konflitu ida maibe hamosu fali konflitu seluk.
    servisu intelegen nian sidauk maximu,, sidauk profisional, tenqi iha treinamento barak liutan.

    ba FM, Buras nafatin, Independente nafatin,
    obrigado

  3. Ba V Governo constitusional ami hato o parabens no suseso nafatin atu atinji objetivo nebe trasa tiha ona,ami sei fiar metin tamba nasaun ida hari laos, a favor husi nasaun balun, maibe hari ho mataben ruin naklekar lemo-lemo,maksud stepenulis katak ” Estado nia programa maibe,ne ba ita povo Timor-Leste no Nasaun tomak nia futuro “!
    Maluk doben sira ita sente ga lae? iha balun hein hela ita nia kegagalan,tan ne e ita tenqui fo liman ba malu/bahu membahu hodi hala,o pembangunan di segala bidang!

  4. kona ba planu 2020,ne diak,hare husi:
    .Aspekto geografia,ita nia Nasaun Timor-Leste kiik oan,
    Aspekto kultural populasaun oituan joven hotu-hotu tenqui liu husi militar,quando to,o tempo nasaun iha krise ka ameasas husi nasaun seluk povo hotu prontu atu defende nia rain.

  5. Husi : Grupo Veteranus nia oan Anti Crimi hakarak Pas ho Dame, lamentasaun ba Governo liu-liu ba Polise.
    Hato’o ba : Cheffe Casa Militar
    Husu ba governu oinsa atu tau matan ba siguransa sira iha rai laran, tamba ita hare ita nia siguransa sidauk bele atu kontrala nomos hare situasaun iha rai laran , tuir ami Grupo Veteranus nia oan oserva katak imformasi nebe que koalia sai husi Presidente ho Permeiru menistru dehan katak artimarsiais iha toritorial tomak tengki taka , liu-liu mak artemrsiais sira nebe halo sitasaun que la hak matek iha timor laran ne’e la aman no la hak matek , nomos halo povu trauma , halo povu faan sira nia produtu local iha merkadu mos la diak ,tuda malu o’ho malu suabar-subar , kria situasaun la stabilidade . Artemarsiais sira ne’e la fiar governu no nai ulun bo’ot sira nia koalia, sira mos ladun fiar presidente ho Permeru ministru nia koalia, sira sei loke nafatin terenu iha fatin-fatin nomos terenu subar – subar , entau sira la fiar ona nai ulun sira nia lia fuan entaun sira hakarak fiar fali se’e, estadu tengki halo lei ida forti, organisasi sira ne’e la fiar ona, nai ulun bo’ot sira nia lia fuan ,la bele tu’ur nonok deit tengki kontrola, ita bele dehan ita nia Polise sira sei fraku , sedauk iha capasidade atu hala’o orden ho di-diak, persija terenu diak liu tan , la bele hein deit povu , mak atu hato’o keisa ba seguransa , otomaticamente siguransa sira mos tengki tu’un duni ba fatin refere, para bele hare. Police moos tengki mentalidade atu hasoru, kuandu koalia la rona tiru iha fatin atu nune sira mos tauk, lalika halimar ho sira , sira nemak la kohi setuasaun atu hak matek , pior liu ba sira nebe Organisasi sira nebe que halo problema, sira loke tuir sira nia hakarak , karik mak hetan terenu kaer tiru iha fatin, ida ne’e signifika katak sira la kohi governu atu manda sira entaun diak liu hapus tia deit, husi akar to’o nia dikin habiskan nomos sapu rata. Se la kohi tuir le’i nebe iha, hetan sira tesi moris deit. Uluk ita luta ba ukun an nomos rona malu, respeitu malu, no atu hadi’a la’os atu sobu .
    hakarak ita nia rai hakmatek tengki rona malu, ita ukun’ an tia sei iha grupo ida halo situasi la diak , halo tuir sira nia hakarak, ita bele bolu dehan sira ne’e GPK(Gerembolan Pengaco Keamanan). Hatais sira nia farda la’o tun sae dehan sira mak ja goan iha Timor – Leste, Sira mak manu aman iha Timor Leste.
    Tuir nai ulun bo’ot sira nia imformasaun katak ,karik mak hetan sira loke iha fatin nebe deit, mai kesar iha police, Ami la brani tamba ami mos tauk , keta sira ba ami nia uma sira halo rahun tia ami nia uma nomos sira o’ ho tia ami karik halo nusa, tamba nemak ami ta’uk, atu fo hatene, ema dehan Police ne’e selalu datang terlambat, wain hira ema ne’e mate tia ona, polisi foin to’o fatin, tamba ne’e mak ami husi grupo keta halo sai fali hanesan ermera , familia nain 4 mak mate. Polisia mai mais ema mate tia ona, hela deit naran. Husi Grupo Veteranus oan Anti Crime.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Related Post