Fundasaun Mahein, 30 Abril 2014
Komunikadu Imprensa
Liu husi Mahein Nia Lian Nú 76 (Relatoriu kompletu versaun tetum,pdf), (English Version.pdf) halo análiza ida kona-bá ameasa no impaktu husi invazaun traballador estranjeiru mai iha Timor-Leste. Nu’udar nasaun foun, Governu Timor-Leste halo esforsu maka’as hodi halo investimentu hodi garante dezenvolvimentu ekonomia rai laran inklui kriasaun kampu serbisu ba timor-oan sira.
Governu liu husi Sekretariu Estadu Polítika Formasaun Profesional – SEPFOPE maka responsabiliza oinsa atu bele reduz numeru dezempregu iha rai-laran liu husi polítika formasaun ba timor-oan hodi bele kompete iha merkadu traballu nian. Nune’e mos haruka timor-oan ba serbisu iha estranjeiru liu husi kooperasaun bilateral durante ne’e. Maibe, iha tempu hanesan traballador sira husi nasaun estranjeiru sira mos kontinua nadodon mai iha Timor-Leste hodi okupa serbisu sira ne’ebé timor-oan bele halo.
Buat hirak ne’e akontese relasiona ho fatór importante sira ne’ebé konsidera hanesan kauza ba kresimentu traballador estranjeiru iha Timor-Leste maka hanesan seidauk establese sistema “Kontrolu “Database Online” ne’ebé integradu entre postu Serbisu Migrasaun sira iha fronteira, Portu no Aero Portu mai nasional nu’udar obstaklu ida iha nivel kontrolu nian. Nune’e mos frakeza Timor-Leste ne’ebé durante ne’e aplika sistema “Abandonadu Voluntariu” ba sidadaun estranjeiru ne’ebé viola vistu ne’ebé aplika sai nu’udar fatór ida ne’ebé fortifika ejistensia traballador estranjeiru iha rai-laran hodi buka serbisu.
Iha parte seluk mos kestaun involvimentu oknum instituisaun estadu nian hodi fasilita sidadaun estranjeiru hodi hetan serbisu maske uza vistu turista. Hanesan kazu 2012 ne’ebé involve direta husi oknum Gabineti Inspesaun Jeral Traballu iha SEPFOPE no Miniteriu Turizmu hodi fasilita sidadaun Filipina hetan serbisu iha instituisaun Estadu nian. Inklui mos Emprezariu Lokal sira ne’ebé manan tender projeitu konstrusaun iha rai-laran maioria halo rekrutamentu ba ema estranjeiru. Buat hirak ne’e sai kestaun pretenete ne’ebe kontribui ba kresimentu traballador estranjeiru iha Timor-Leste.
Tanba ne’e presiza iha polítika kontrolu ne’ebé diak atu nune’e bele minimiza impaktu no ameasa husi traballador estranjeiru ne’ebé to’o ohin loron kontinua nadodon mai iha Timor-Leste. Tanba, prezensa traballador estranjeiru hodi okupa fatin serbisu ba timor-oan sira bele hamosu tensaun konflitu ne’ebé sai tentativa establidade nasional. Enkuantu, timor-oan kontinua sai bainaka iha nia rain, la hetan oportunidade kampu serbisu bele inklina an iha grupu geng, involve iha droga, fasil hetan rekruta husi Grupu Krimi Organizadu hodi estraga siguransa nasional.
Rekomendasaun
1.Rekomenda ba Governu atu kria sistema kontrolu integradu ida husi Serbisu Migrasaun, SEPFOPE, Ministériu Negosiu Estranjeiru hodi regulariza sidadaun estranjeiru ne’ebé tama iha Timor-Leste buka serbisu tuir vistu ne’ebé aplika.
2. Rekomenda ba Governu atu instala sistema kontrola database iha funsionamentu Serbisu Migrasaun nian hodi apoiu informasaun ne’ebé sufisiente ba instituisaun Siguransa hodi kontrola movimentu sidadaun estranjeiru iha Timor-Leste.
Atu hatene kle’an liu kona-bá asuntu ne’e bele kontaktu:
Nélson Belo
Diretur Ezekutivu
Telephone: +670 7737 4222 ka 7756 1184
Email: direktor.mahein@gmail.com
Website: www.fundasaunmahein.org
