Potensial Ameasa ba Seguransa Antes Eleisaun 2012

Iha Mahein nia Lian No 19 (.pdf) ne’e koko koalia lisuk konaba asuntu ne’ebe sai nudar potensial boot ba ameasa seguransa antes Eleisaun 2012. Tuir FM nia monitoring katak durante periodu eleisaun Prezidensial no Lejislasaun, publiku iha Timor-Leste sempre asiste problema ne’ebe hakanek malu, oho malu, sunu uma populasaun, uma estadu entre militante no simpatizante partidu politiku sira. Hanesan esperensia todan ida iha eleisaun 2007, ne’ebe akontese iha Distritu Baucau, Viqueque, Dili no Ermera.

Segundas eleisoes iha aldeia sira ho supervizaun UNMIT. Foto husi UN iha Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Ho esperensia hirak ne’e, FM husu atu antisipasaun husi komponente tomak iha nasaun ida ne’e atu bele hases an husi konflitu ne’ebe hanesan iha futuru oin mai. Tanba tuir FM nia hare’e katak situasaun atu tama ba eleisaun 2012 iha indikasaun ne’ebe forte katak sei mosu ameasa ne’ebe seriu ba prosesu demokratizasaun iha Timor-Leste. Esperensia eleisaun 2007, sai nudar indikador ida ba povu Timor-Leste no sira fiar katak prosesu eleisaun ne’ebe rezulta konflitus ne’ebe konsege halakon ema nia vida iha komunidade nia leet. No, iha relatoiu FM ne’e mos koalia katak situasaun sosial no seguransa antes tama ba eleisaun karik sei mosu krizi ne’ebe seriu iha nasaun ida ne’e. Tanba ne’e, persiza iha perparasaun ne’ebe sufisiente hodi trasa planu ne’ebe naton atu nune’e bele antisipa akontesementu hirak ne’ebe mensiona iha leten.

Iha relatorio FM ne’e mos esplika katak eleisaun 2012 besik dadaun maibe seidauk bele dehan katak situasaun estavel (livre, Paz, Demokrasi), tanba wainhira tensaun ka ameasa forte hasoru povu ne’ebe labele hapara maka otomatikamente sei la akontese eleisaun ho embiente ne’ebe saudavel, no sei la tuir esperansa ema tomak nian.

Ho ida ne’e, FM rekomenda katak atu halo manajementu ba potensial konflitu, primeiru komponente husi instituisaun tomak iha nasaun ida ne’e tenki hari’i konsensus nasional ida hodi bele antisipa konflitus ne’ebe sei mosu. Konsensus ne’e persiza akumula mos Comisaun Nasional Eleitoral (CNE), governu, Parlamentu Nasional, Partidu Politikus sira, F-FDTL, PNTL no Tribunal inklui lian nain sira, NGO, Igreja, Media no Akademiku sira.

Husu mos ba lideransa partidu politikus sira no komponente nasaun tomak atu fo edukasaun sivika ba komunidade tomak atu nune’e bele iha sentimentu nasionalizmu ida ne’ebe forte atu kria paz iha festa demokrasia.FM mos husu atu hases an husi kompetisaun elit politikus ne’ebe la saudavel (exploitasaun problema politika, ekonomia, sosial budaya no siguransa), hanesan characteristic assassination /oho karakterizasaun, hala’o movimentu massa ne’ebe laiha kontrolasaun no seluk-seluk tan.

PNTL tenki aumenta stratejia atua konflitus ho metodu-metodu ne’ebe adekuadu atu nune’e labele hamosu instabilidade Nasional. Ikus liu, FM husu ba instituisaun PNTL hodi aumenta sigurasa no aumenta membru PNTL ho objetivu atu antisipa mosu konflitu espesialmente iha area ne’ebe fasil akontese koflitus hanesan Dili, Likisa, Ermera, Baucau, Lospalos no Viqueque.

Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu.

Nélson Belo,

Direktor Fundasaun Mahein

Web: www.fundasaunmahein.wordpress.com

Email: direktor.mahein@gmail.com

Tlp: +670 737 4222