Postura Defeza Indonezia nian iha Area Fronteira Timor-Leste

Postura Defeza Indonezia nian iha Area Fronteira Timor-Leste post thumbnail image

Iha Mahein nia Hanoin No 1 (Tetun.pdf)(Bahasa.pdf), (English Version.pdf) Ami koalia konaba Indonezia ho Timor-Leste, nasaun rua nebe’e iha hela transisaun nia laran.  Transisaun sira ne’e inklui iha sosiu-ekonomi ho situasaun politika iha nasaun rua ne’e, maibe mos relasaun entre rai rua ne’e hosi vizaun seitor siguransa nian.

Iha tinan 24 nia laran entre 1975 to 1999 Timor-Leste ho Indonezia sai inimigu ba malu ho konflitu militar no konflitu politika. Konflitus hirak ne’e rezulta atus no rihun ba rihun Timoroan, no mos rihun sanulu resin ema Indonezia mak mate.

Refujiadu sira fila fali Timor. Foto husi UN iha Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Refujiadu sira fila fali Timor. Foto husi UN iha Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Relasaun entre Timor-Leste ho Indonezia sai besik liu.  La’os deit ba nasaun rua ne’e fahe historia trajiku nebe’e rezulta husi reiimi Soeharto nia ditadura, maibe mos nasaun rua ne’e mos fahe esperensias kolonial nian, vizinu Jeografikamente no vizinu ho aliadu seluk iha rejiaun ne’e.

Relatoriu ida ne’e koalia konaba situasaun dahuluk nian konaba  militar Indonezia (TNI) nebe’e iha rai ketan no Fronteira maritima iha Indonezia ho Timor-Leste.  Relatoriu ne’e mos deklara katak militar Indonezia iha level institusaun haboot tan i mos sai belun ba Timor-Leste.  iha relatoriu ne’e mos deskuite konaba dezemvolvementu dadaun ne’e hosi presensa militar Indonezia nian iha rai ketan no area sira iha fronteria maritima nian, nebe’e la nesesariu hanesan politika pozitivu ida.  Liu tan ho ne’e , Militar  Indonezia nian iha estadu trazisaun nian  okos nebe’e ho prersepsaun katak ba asuntu siguransa nian sei  la hare’e ba interese amizade diak husi rai rua Timor-Leste ho Indonezia nebe’e hakiak dadaun ne’e.

Relasaun ekonomi, sosial no mos politika entre Indonezia no Timor-Leste komesa boot ba dadaun hosi imajem pozitivu nian nebe’e makas los iha deit tinan  hirak nian laran liu ba, pur exemplu: relasaun entre governu ho governu,  komersiu nian, asuntu familia, kultural nebe’e kontinua haboot iha loron ba loron.  Parte seluk mos husi hirak ne’e, asuntu justisa atu lori kriminal sira nebe’e involve iha tinan 1975-1999 seidauk hetan lia los.  Asuntu ida ne’e sei kontinua sai problema seriu ba vitima sira iha Timor-Leste, no mos ba vitima sira husi Indonezia. Ne’e mak konsekuensia husi relasaun ida ne’e frajailhu no komplikadu tebes.

Postura  Militar Indonezia nian iha area Fronteira nebe’e boot, ne’e hatudu katak sidauk iha kuinesementu diak oinsa relasaun frajeilhu ho komplikadu ne’e iha, hanesan hatudu iha tinan hirak durante dekade liu ne’e, no numeru  militar Indonezia aumenta ho kapasidade boot.

Relatoriu ne’e mos fo konsiderasaun importante ba Militar Timor-Leste (FALINTIL-FDTL) katak iha tranzisaun nian. Mundansa radikal husi FALINTIL, forsa gerilya  ba FALINTIL-FDTL, forsa ida nebe’e modernu ho institusaun professional.   Modernizasaun Forsa ida ne’e mai ho kedas aranjamentu boot ba numeru forsa nain, i mos ho tipu kapasidade, liu-liu iha area marina/komponente Naval, nune’e mos dezemvolvementu ba komponente Airu nian komesa dadaun ona.

Relatoriu ne’e mos afirma katak ho numeiru profil iha Militar Defesa Timor-Leste nian ho kontinua dezemvolvementu militar Indonezia nian iha area Fronteira, no relatoriu ne’e husu ba governu rai rua ne’e tenki fo atensaun maka’as ba faktu hotu, no halo politika diak ida hodi trata.

FM mos konklui relatoriu ne’e ho rekomendasaun sira nebe’e importante liu atu governu Timor-Leste ho Indonezia uza hodi trata asuntu Fronteira nian.

Husu ba governu Timor-Leste ho Indonezia atu estabelese uniku manajementu aparatur Fronteira nian ho guarda fronteira sira ne’e ho  deit pesoal polisia

Husu ba Governu Timor-Leste ho Indonezia pro-ativu informa ba sira nia sidadaun konaba dezemvolvementu relasaun defesa militar entre Timor-Leste ho Indonezia

Husu ba governu Timor-Leste konsidera ba kada respostas nebe’e iha ligasaun ba manajementu fronteira ho sistema rejimu paz ho dialogue  nian deit.

Husu ba autoridades hosi Timor-Leste ho Indonezia iha area fronteira estabelese sorumutu regular nian iha Dili-Jakarta, Dili-Kupang, no nivel distritus sira husi fronteira nian iha nasaun rua ne’e

Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu.

Nélson Belo,

Direktor Fundasaun Mahein

Web: www.fundasaunmahein.wordpress.com

Email: direktor.mahein[at]gmail.com

Tlp:         +670 737 4222

Tags:

15 thoughts on “Postura Defeza Indonezia nian iha Area Fronteira Timor-Leste”

  1. Estadu Indonezia no Timor-Leste persiza haluha konflitus pasadu hodi hateke ba oin hodi dezenvolve povu iha nasaun rua ne’e….tanba povu iha nasaun rua persiza moris iha paz no estabilidade….

  2. Husu ba governo Timor Leste tenki halo relasaun diak ho governo Indonesia, haluha buat nebe mak pasadu, tamba povu Timor Leste ho povu Indonesia agora iha relasaun amizade ida diak ona, liu-liu iha area sosial, ekonomia no kultura, tamba maioria povu Timor Leste gosta liu komsumi no uza sasan produtu Indonesia nian duke husi rai seluk.

  3. Mesmu problemas oin-oin mosu importante ita ita nia relasaun no kooperasaun tenki tau as nafatin atu nune’e bele asegura povu rain rua ne’e. Tamba iha parte azia ne’e Indonesia mak sai hanesan ita nia xave.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Related Post