Fundasaun Mahein, 20 Setembro 2012
Komunikadu Imprenza
Timor-Leste nasaun ki’ik maibe nia naran boot iha mundu. Tamba sai subjetu test case birokrasia nian ba komunidade internasional durante tinan 2000 to Decembru 2012. Tan ne’e birokrasia Timor-Leste mos dezenvolve barak e boot tuir ideas barak ne’ebe mai hosi peritus internasional sira, no la refleta realidade Timor-Leste nian iha tereinu.
Impaktu hosi nasaun ki’ik maibe birokrasia boot, halo todan funsionamentu makina estadu nian lao nei-neik e atendementu ba komunidade mos hetok neneik no rezulta konflitu barak e prezensa governu atu halo prevensaun tarde, ikus mai vitima iha komunidade la biban atu satan ho diak.
Ironi liu tan, maka institusaun governu nian barak e boot tebes, ho mandatu hanesan iha ministeriu la hanesan nia okos, maibe halo servisu ne’ebe hanesan. Purezemplu, Sekretariu Estadu Seguransa (SES) nia mandatu atu jere politika manajementu PNTL nian hosi parte ida mak hamosu politika Prevensaun konflitu ba PNTL atu ezekuta kna’ar prevensaun konflitu iha komunidade. Hetok aat liu tan prevensaun konflitu ne’e mos iha MSS ne’ebe kna’ar hanesan. Perguntas boot hosi ne’e, tanba sa maka kna’ar prevensaun ne’e SES labele haforsa deit ba kna’ar Polisia Komunitariu?
Tuir Fundasaun Mahein tenki iha kordenasaun Ministru (MSS) ho Ministru Defeza Seguransa (MDS) atu halo integrasaun instituisaun hirak ne’e ba ida no ho mandatu ba ministeriu ida halo ezekuta kna’ar ne’e atu biban ba ministeriu sira labele hadau malu servisu iha terenu iha area hanesan.
Fundasaun Mahein mos rekomenda ba governu, katak SES haforsa deit Departementu Polisia Komunitariu sai ba Unidade ida iha PNTL nebe’e merese halo kna’ar ne, karik Lei Organiku PNTL sidauk fo dalan, SES husu amenda lei refere.
Haforsa PNTL Polisia Komunitariu hanesan rekursu diak atu ezekuta kna’ar ne’e, no halo popa ba orsamentu estadu ne’ebe durante ne’e aloka ba institusaun la hanesan iha ministeriu sira.
Fundasaun Mahein mos husu kada Ministeriu sira atu kria divisaun, persiza halo estudus ida atu bele sai mata dalan diak ba kriasaun divisaun saida deit; tanba ho estudu deit, bele identifika diak area importante iha komunidades nia let, e dezena mandatu no kna’ar divisaun refere, liu-liu iha relasaun ba prevensaun konflitus, atu ezekuta servisu bele responde konflitus sira iha komunidade.
Atu hatene klean liu konaba asuntu ne’e bele kontaktu
Nélson Belo,
Diretor Fundasaun Mahein
www.fundasaunmahein.org
Email: nelson@fundasaunmahein.org
Tlp +670 737 4222
Prekupasaun hanesan mos mosu iha ministeriu seluk, purizemplu iha dirasaun Trade and Investment no kompania Bambu iha Tibar, uluk iha IV governu, dirasaun hirak ne’e iha ministeriu ekonomia no dezenvolvimentu nia tutela agora iha V governu, iha ministeriu rua mak hadau malu husi ministeriu rua ne’ebe iha area thematika diferente ida mak SE Seitor Privadu no Ministeriu Komersiu Industria, husi disputa ne’e funsionariu dirasaun ne’e lasimu salariu fulan 4 ona tamba lahatene los ministeriu ne’e iha direitu atu tutela agensia sira ne,e…
Instituisaun barak maibe rekursu la iha. Pior liu tan maka instituisaun ne’ebe hanesan iha ministeriu ne’ebe diferente hare asuntu ne’ebe hanesan. Implikasaun ba Orsamentu Jeral Estadu ne’ebe boot.